Ιστορία: Τι έγινε στους Αιγός Ποταμούς;

Mετά την πανωλεθρία της Σικελικής εκστρατείας, oι Αθηναίοι κάνουν μια τελευταία προσπάθεια να ανακτήσουν τον έλεγχο του Αιγαίου, δημιουργώντας ένα στόλο που έφτανε τα 180 πλοία. Στη δημιουργία αυτού του στόλου βοήθησε ο βασιλιάς της Μακεδονίας Αρχέλαος με την παροχή ξυλείας και άλλων υλικών, ενώ για να βρεθούν χρήματα τα χρυσά αφιερώματα στο ναό της Νίκης στην ακρόπολη των Αθηνών έλιωσαν. 

 Ο Κόνων αναλαμβάνει το 406 π.Χ την ηγεσία του αθηναϊκού στόλου που βρισκόταν στη Σάμο. Στα τέλη του καλοκαιριού του 405 π.Χ. βρέθηκε με συστρατηγούς του τους Μένανδρο, Τυδέα, Κηφισόδοτο, Φιλοκλή και Αδείμαντο, όλοι περιορισμένων ικανοτήτων σε σχέση με τον Λύσανδρο. 

Η αθηναϊκή τριήρης

 

Ο Λύσανδρος είχε τη βάση του στην Έφεσο.

Στόχος του:  όχι απευθείας αναμέτρηση με τους Αθηναίους, αλλά να αναγκάσει όσο περισσότερες πόλεις μπορούσε στην ανατολική πλευρά του Αιγαίου να εγκαταλείψουν τους Αθηναίους, αποκόπτοντας τους τελευταίους από εφόδια και χρήματα.

Ο Λύσανδρος, στρατιωτική ιδιοφυία, κατάφερε να διαλύσει τον αθηναϊκό στόλο και τελικά να εκλεγεί βασιλιάς στη Σπάρτη. Σκοτώθηκε το 395 π.Χ σε μάχη στη Βοιωτία

 Έτσι κατέλαβε κάποιες πόλεις , ενώ σε άλλες πόλεις, όπως στη Μίλητο, η εξουσία πέρασε στα χέρια ολιγαρχικών. Τελικά κατευθύνθηκε προς τον Ελλήσποντο σε μια προσπάθεια  α) να εμποδίσει την τροφοδοσία της Αθήνας με σιτάρι από τον Εύξεινο Πόντο (πρός τε τῶν πλοίων τὸν ἔκπλουν) και β)να θέσει υπό τον έλεγχό του τις πόλεις της περιοχής ( ἐπὶ τὰς ἀφεστηκυίας αὐτῶν πόλεις).   

Φτάνοντας στην Άβυδο παρέλαβε το πεζικό που είχε συγκεντρώσει ο επίσης Λακεδαιμόνιος στρατηγός Θώρακας και κατευθύνθηκε προς τη Λάμψακο προκειμένου να αρχίσει την πολιορκία της.

Ο Κόνωνας από την άλλη, αφού επιτέθηκε στην Χίο που είχε αποστατήσει, κατευθύνθηκε προς τη Λάμψακο, αλλά φτάνοντας στην πόλη Ελαιούντα, στην είσοδο του Ελλησπόντου, πληροφορήθηκε την κατάληψή της.

Έτσι οι Αθηναίοι, ανεφοδιάστηκαν στη Σηστό και στρατοπέδευσαν ακριβώς απέναντι από την κατειλημμένη πόλη, στους Αιγός Ποταμούς της θρακικής Χερρονήσου. 

Σηστός, χαρακτικό του Ol. Dapper (1688)

Επί τέσσερις μέρες ο Λύσανδρος έδινε εντολή σε κυβερνήτες και ναύτες να παίρνουν τις θέσεις τους στις τριήρεις από τα χαράματα σαν να επρόκειτο να ναυμαχήσουν, και το πεζικό να παραμένει συντεταγμένο δίπλα στη θάλασσα. Οι Αθηναίοι με την ανατολή του ηλίου παρατάσσονταν απέναντι από τους Σπαρτιάτες , αλλά ο Λύσανδρος δεν έδινε εντολή να αρχίσει η ναυμαχία, τακτική που ολοένα αύξανε τον εκνευρισμό των Αθηναίων. Ο Λύσανδρος δε βιαζόταν, αφού και τρόφιμα είχε και ασφάλεια του παρείχαν τα τείχη της πόλης. Αντίθετα οι Αθηναίοι πιέζονταν, αφού αναγκάζονταν να μεταφέρουν κάθε μέρα τρόφιμα από τη Σηστό, που απείχε 15 στάδια (πάνω από 2,7 χιλιόμετρα).

Η Λάμψακος σήμερα

Μόλις ξημέρωσε η πέμπτη ημέρα, οι Αθηναίοι, σύμφωνα με τον Ξενοφώντα, παρατάχθηκαν για μια ακόμη φορά απέναντι από τα σπαρτιατικά πλοία, που πάλι δε βγήκαν από το λιμάνι. Ο Λύσανδρος, ωστόσο, είχε δώσει εντολή στα πλοία που κατασκόπευαν τις κινήσεις των Αθηναίων, μόλις οι τελευταίοι  ξεμπαρκάρουν και διασκορπιστούν στις σκηνές τους για το δείπνο, να επιστρέψουν γρήγορα και στη μέση της απόστασης να σηκώσουν ασπίδα, σημάδι για τον υπόλοιπο στόλο. Μόλις ο Λύσανδρος είδε την ασπίδα διέταξε να αποπλεύσει ο στόλος και με όλη την ταχύτητα να πέσει πάνω στους Αθηναίους, οι οποίοι δεν κατάφεραν παρά τις φωνές του Κόνωνα να επανδρώσουν πλήρως τις τριήρεις, με αποτέλεσμα σε άλλες να βρίσκονται δύο σειρές κωπηλάτες και σε άλλες μία. 

Ο Κύπριος βασιλιάς Ευαγόρας Α΄, σύμμαχος των Αθηναίων

Οι Σπαρτιάτες κατόρθωσαν έτσι να καταλάβουν άνετα όλα τα πλοία εκτός από μία μοίρα 8 πλοίων με επικεφαλής τον Κόνωνα –ο οποίος κατέφυγε στον Ευαγόρα, ηγεμόνα της Κύπρου, προκειμένου να αποφύγει την τιμωρία των συμπατριωτών του– και την Πάραλο, η οποία μετέφερε τα άσχημα νέα στην Αθήνα.

Ο Λύσανδρος αποβίβασε το Θώρακα με το πεζικό, ο οποίος συνέλαβε τα περισσότερα  αθηναϊκά πληρώματα, τα οποία μετέφερε στη Λάμψακο, ενώ τα υπόλοιπα κατέφυγαν σε οχυρά μέρη της Χερρονήσου. Ο Λύσανδρος έπειτα ζήτησε από τους συμμάχους του να αποφασίσουν με συνέλευση για την τύχη των αιχμαλώτων. Εκείνοι αποφάσισαν το θάνατο των Αθηναίων αιχμαλώτων, κυρίως λόγω του ψηφίσματος της Αθήνας που προέβλεπε την κοπή του δεξιού χεριού όσων αποστατών πολεμούσαν με τους Σπαρτιάτες. Ο μόνος που γλίτωσε ήταν ο στρατηγός Αδείμαντος που  είχε αντιταχθεί στο ψήφισμα. Δεν είχε όμως την ίδια τύχη και ο στρατηγός Φιλοκλής, που είχε πετάξει στη θάλασσα τα πληρώματα ενός πλοίου από την Κόρινθο και ενός από την Άνδρο.

Αντίθετα, ο ιστορικός Διόδωρος ο Σικελιώτης, ο οποίος γράφει τον 1ο αι. π.Χ., αναφέρει μια διαφορετική εκδοχή της μάχης. Ο Φιλοκλής, μας πληροφορεί,  παρακίνησε τους άλλους στρατηγούς να επιτεθούν στον εχθρικό στόλο και όρμησε με 30 πλοία εναντίον του, χωρίς όμως τα υπόλοιπα αθηναϊκά πλοία να είναι έτοιμα για μάχη. Το αποτέλεσμα ήταν ο Λύσανδρος ,αφού τον έτρεψε σε φυγή, να πιάσει απροετοίμαστο και να καταστρέψει ολόκληρο τον αθηναϊκό στόλο, ενώ αποβίβασε στην ξηρά τον Ετεόνικο που κατάστρεψε το εχθρικό στρατόπεδο.

Η παλαιότερη έρευνα θεωρούσε ως περισσότερο ορθή την εκδοχή του Ξενοφώντα. Αντίθετα, από το 1950 και εξής, όλο και περισσότεροι μελετητές προτιμούν τις εκδοχές του Διοδώρου από αυτές του Ξενοφώντα για τις ναυμαχίες στην Ιωνία (Νότιο, Κύζικος, Μυτιλήνη, Αιγός Ποταμοί). Έτσι κερδίζει έδαφος η άποψη  πως οι υπόλοιποι στρατηγοί δεν κινήθηκαν, με εξαίρεση τον Κόνωνα και ορισμένους τριήραρχους, επειδή είχαν δωροδοκηθεί με τη μεσολάβηση του Αλκιβιάδη.

Είναι αλήθεια ότι και ο Ξενοφώντας υπαινίσσεται κάποια προδοσία, υπόνοια που επαναλαμβάνει και ο Πλούταρχος, όχι όμως και ο Διόδωρος, ο οποίος μας παραδίδει την άλλη εκδοχή. Ο ρήτορας Λυσίας, από την άλλη, ο οποίος συμμετείχε στη μάχη, αναφέρει ότι ο Αλκιβιάδης και ο Αδείμαντος «προσπάθησαν να παραδώσουν τα πλοία στο Λύσανδρο», χωρίς να είναι εξακριβωμένο εάν αναφέρεται στην προσπάθεια του πρώτου να αφήσουν τη θέση τους και να γυρίσουν στη Σηστό ή σε δωροδοκία. Το βέβαιο είναι ότι την εποχή που γράφει ο Παυσανίας (στην τελευταία εικοσιπενταετία του 2ου αι. μ.Χ.) οι Αθηναίοι ισχυρίζονταν ότι ο Τυδέας, ο Αδείμαντος και άλλοι στρατηγοί είχαν δωροδοκηθεί, ωστόσο κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει την περίπτωση να αποτελεί ο ισχυρισμός αυτός μια επινόηση των Αθηναίων που ήθελαν να αποδείξουν ότι έχασαν τον πόλεμο με ανέντιμο τρόπο.

Ο Αλκιβιάδης

Εκείνο που είναι σίγουρο είναι ότι οι Αθηναίοι αδράνησαν. Μεγάλο ρόλο σ’ αυτό έπαιξαν το χαμηλό ηθικό των ανδρών τους, η τακτική του Λυσάνδρου και η ταχύτατη επίθεσή του. Κωπηλατώντας με όλη τους τη δύναμη οι Σπαρτιάτες έφτασαν σε 10 έως 22 λεπτά στην απέναντι ακτή και εμβόλισαν τα αθηναϊκά καράβια. Ο χρόνος ήταν ελάχιστος για να τεθούν σε θέση μάχης τα αθηναϊκά πλοία, των οποίων τα πληρώματα είχαν διασκορπιστεί εδώ κι εκεί. Δε χρειαζόταν λοιπόν προδότης για να ηττηθούν οι Aθηναίοι.  Ο Κόνωνας και ορισμένοι τριήραρχοι, ανάμεσά τους ο Λυσίας και κάποιος Ερυξίμαχος, κατόρθωσαν να συγκεντρώσουν τα πληρώματά τους και δίνοντας σκληρή μάχη να διαφύγουν.

Η αρχαία Αθήνα

Ποια ήταν η τύχη των πληρωμάτων των αθηναϊκών πλοίων; Ακόμη κι αν έγιναν μαζικές εκτελέσεις αιχμαλώτων, είναι πολύ αμφίβολο ο αριθμός των εκτελεσθέντων να έφτασε τους 3.000 που αναφέρει ο Πλούταρχος και αυξάνει σε 4.000 ο Παυσανίας, προσθέτοντας μάλιστα ότι τους άφησε άταφους, ενέργεια τελείως αδικαιολόγητη για αιχμαλώτους πολέμου. Ο Λυσίας, ο οποίος πήρε μέρος στη μάχη αναφέρει «εάν κάποιος αυτούς που πέθαναν λυπάται ή ντρέπεται γι’ αυτούς που υποδούλωσαν οι εχθροί…» μην αφήνοντας περιθώρια για εκτελέσεις. Ίσως είναι προτιμότερο να αναζητήσουμε πίσω από αυτούς τους αριθμούς τις υπερβολές των Αθηναίων που ήθελαν να δυσφημίσουν τους Λακεδαιμόνιους, παρά να τους χρησιμοποιήσουμε ως πραγματικά στοιχεία.

Το πιθανότερο είναι ότι οι περισσότεροι Αθηναίοι κατέφυγαν στη Σηστό, όπως αναφέρει ο Διόδωρος, ή στα αθηναϊκά φρούρια της περιοχής, τους συνέλαβε ο Λύσανδρος, όταν κυρίεψε την περιοχή, και τους έστειλε πίσω στην πολιορκούμενη Αθήνα, ώστε να τελειώσουν πιο γρήγορα τα τρόφιμα στην πόλη.( ὅσῳ ἂν πλείους συλλεγῶσιν εἰς τὸ ἄστυ καὶ τὸν Πειραιᾶ, θᾶττον τῶν ἐπιτηδείων ἔνδειαν ἔσεσθαι ). 

Τα περισσότερα πλοία του τελευταίου μεγάλου στόλου που κατασκεύασε η Αθήνα, μάλλον καταστράφηκαν από το Λύσανδρο,ο οποίος δεν είχε τη δυνατότητα να τα επανδρώσει, αλλά ούτε είχαν πλέον αξία, αφού η έκβαση του Πελοποννησιακού πολέμου είχε κριθεί. Από το περίφημο αθηναϊκό ναυτικό δεν είχε πλέον απομείνει παρά μόνο η φήμη του.

  Συνέπειες

Η ήττα αυτή οδήγησε ουσιαστικά στην άνευ όρων παράδοση της Αθήνας και λίγους μήνες μετά στο τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου , δηλαδή στο τέλος της αθηναϊκής ηγεμονίας και στην αρχή της ηγεμονίας της Σπάρτης.