ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ 2: ΤΟ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ (ΜΕΡΟΣ Α΄)

Κατηγορούμενο λέγεται το όνομα το οποίο μέσω του συνδετικού ρήματος δίνει στο υποκείμενο ή αντικείμενο μια ιδιότητα. Μπορεί να είναι ουσιαστικό, επίθετο, αντωνυμία, αριθμητικό, μετοχή (επιθετική/κατηγορηματική),απαρέμφατο άναρθρο, επίρρημα, εμπρόθετος, ολόκληρη πρόταση.

Α.  Τα ρήματα που συνδέουν το υποκείμενο με το κατηγορούμενο είναι:

(α) Το εἰμί.

Ὁ βασιλεύς σοφός ἐστι.

(β) Ρήματα με συγγενική σημασία με το εἰμί (ὑπάρχω, τυγχάνω, διατελῶ, ἔφυν (υπήρξα εκ φύσεως), πέφυκα (είμαι εκ φύσεως), γίγνομαι, καθίσταμαι (γίνομαι), ἀποβαίνω, ἐκβαίνω).

Οὗτος ἔφυ ἐσθλός.

Ἐπιστήμων (γνώστης) τούτων τυγχάνεις.

(γ) Ορισμένα ρήματα παθητικής διάθεσης:

Τα δοξαστικά: νομίζομαι, κρίνομαι, δοκῶ (φαίνομαι), φαίνομαι, ὑπολαμβάνομαι (θεωρούμαι) και τα συνώνυμά τους.

Οὗτος ἄδικος φαίνεται.

Τα κλητικά: λέγομαι, καλοῦμαι, ὀνομάζομαι, προσαγορεύομαι και τα συνώνυμά τους.

Οὗτοι φιλόσοφοι καλοῦνται. 

Τα προχειριστικά (όσα δηλώνουν εκλογή): αἱροῦμαι (εκλέγομαι), λαγχάνω (εκλέγομαι με κλήρο), χειροτονοῦμαι (εκλέγομαι διά χειροτονίας), ἀποδείκνυμαι (διορίζομαι) και τα συνώνυμά τους.

    Περικλῆς ᾑρέθη στρατηγός

Η αρχαία Σπάρτη (άποψη της αγοράς)

Β. ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ ΤΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ

Το όνομα (ή οτιδήποτε σε θέση ονόματος) που φανερώνει ένα γνώρισμα του αντικειμένου παρουσιάζεται:

(α) με τα δοξαστικά, τα κλητικά και τα προχειριστικά ρήματα ενεργητικής διάθεσης:

Νομίζω τὸν Λύσανδρον γενναῖον.

Οἱ Λακεδαιμόνιοι εἵλοντο τὸν Λεωνίδαν στρατηγόν.

Καλοῦσιν τούτους νομοθέτας.

Τα ρήματα αυτά συνήθως συντάσσονται με δύο αιτιατικές, από τις οποίες η μία λαμβάνεται ως αντικείμενο και η άλλη ως κατηγορούμενο του αντικειμένου.

Πχ: στο πρώτο παράδειγμα το «τον Λύσανδρον»είναι το αντικείμενο και η άλλη αιτιατική («γενναῑον») που αποδίδει μια ιδιότητα στο πρόσωπο είναι το κατηγορούμενο του αντικειμένου.

ΠΡΟΣΟΧΗ: το ρήμα χρῶμαι μπορεί να συντάσσεται με δύο δοτικές, από τις οποίες η μία είναι το αντικείμενό του, ενώ η άλλη κατηγορούμενο στο αντικείμενο.

Χρῶμαί τινι φίλῳ (έχω/θεωρώ κάποιον φίλο)

Η αρχαία Λίνδος

Γ. Περιφραστικό Κατηγορούμενο: 

Όταν δηλώνεται χρόνος ή ποσό κατά προσέγγιση, τότε το κατηγορούμενο μπορεί να έχει την εξής μορφή:  

εἰς, ἀμφί, περί, ὑπέρ, πρός + αιτιατική

       Οἱ στρατιῶται ἦσαν ἀμφί τούς χιλίους. (..ήταν περίπου χίλιοι)

Οἱ πολέμιοι ἦσαν εἰς ὀκτακοσίους.

Ο ναός του Ποσειδώνα στο Σούνιο

Εξάσκηση

Μπορούμε να εντοπίσουμε τα κατηγορούμενα στις παρακάτω προτάσεις; Τι μέρη του λόγου είναι;

1. Ἐγώ εἰμί ἡ ἄμπελος ἡ ἀληθινή.

2. Οἱ ὁπλῖται ἦσαν χίλιοι.

3. Φοβερώτατον ἡ ἐρημία.

4. Κρίτων ἔλεγεν εὐδαίμονα εἶναι Σωκράτη.

5. Ξέρξης ἐστίν ὁ καταστρεψάμενος τήν Θετταλίαν.

6. Το λακωνίζειν ἐστί φιλοσοφεῖν.

7. Οὗτοι ἐνομίζοντο Ἀσκληπιοῦ θεράποντες.

8. Πάντας γάρ τους φιλοσόφους θείους προσαγορεύουσι.

9. Ἡ ἀγορά ἦν πλησίον. (=κοντά)

10. Τοῦτό ἐστιν ἡ ῥητορική.

11. Ἡ πόλις ἡμῶν φρούριον κατέστη.

12. Νόμιζε τούς πολίτας ἑταίρους.