ΑΝΤΙΓΟΝΗ: Συνολική θεώρηση του προλόγου (στιχ. 1-99)

   Πριν την ανατολή του ήλιου, στο τέλος της νύχτας που ακολούθησε τον αλληλοσκοτωμό του Ετεοκλή και του Πολυνείκη (δραματικός χρόνος), η Αντιγόνη σε συνθήκες απόλυτης μυστικότητας  καλεί την Ισμήνη έξω από το παλάτι της Θήβας (δραματικός τόπος) να της ανακοινώσει κάτι που κανείς άλλος δεν πρέπει να ακούσει.

  Η πρώτη ρήση της Αντιγόνης (στ.1-10) απαρτίζεται από δυο μέρη:

α) στους στίχους 1-6 αναφέρεται στο παρελθόν και συγκεκριμένα στις συμφορές που έχουν πλήξει την οικογένειά τους εξαιτίας των αμαρτιών του Οιδίποδα,

β) στους στίχους 7-10 αναφέρεται στο παρόν και υπαινίσσεται τη νέα συμφορά που απειλεί αγαπημένα τους πρόσωπα.

Αντιγόνη, Ηρώδειο, 1926, από τη Βιβλιοθήκη του Κέντρου μελέτης και έρευνας του ελληνικού θεάτρου

    Στη συνέχεια, το λόγο παίρνει η Ισμήνη αποκαλύπτοντας την άγνοιά της για την επικείμενη συμφορά.  Το μόνο που γνωρίζει είναι ο αλληλοσκοτωμός των δυο αδελφών και η φυγή του στρατού των Αργείων.

  Η άγνοια αυτή δίνει την αφορμή στην Αντιγόνη να παρουσιάσει για πρώτη φορά το διάταγμα του Κρέοντα που αφορούσε τη μεταθανάτια μεταχείριση  του Ετεοκλή και του Πολυνείκη. Στους στίχους 21-22 δίνεται συνοπτικά το διάταγμα. Ο Κρέοντας έκρινε άξιο ταφής τον Ετεοκλή, ενώ ανάξιο ταφής θεώρησε τον Πολυνείκη.  Στους επόμενους οκτώ στίχους αναπτύσσει το «κήρυγμα» δίνοντας έμφαση στο αποτρόπαιο θέαμα του παραδομένου στα όρνια νεκρού Πολυνείκη. Χαρακτηριστική και άξια σχολιασμού η φράση «λέγω γάρ κἀμέ» (στ. 32). Μέσα σε τρεις μόνο λέξεις συνοψίζεται η ψυχική κατάσταση της Αντιγόνης. Η εντολή του Κρέοντα αφορά όλους τους πολίτες της Θήβας αλλά κυρίως και άμεσα την ίδια, αφού αυτή επωμίζεται το χρέος της ταφής του Πολυνείκη ως άτομο που ανήκει στο στενό οικογενειακό περιβάλλον του νεκρού.  Κλείνοντας, σε μια προσπάθεια να διεγείρει τη φιλοτιμία της Ισμήνης υπογραμμίζει την ευγενική της καταγωγή υπαινισσόμενη ότι αυτή πρέπει να αποδεικνύεται κυρίως με πράξεις.

Αντιγόνη, Βασιλικό θέατρο, 1940. Από τη Βιβλιοθήκη του Κέντρου μελέτης και έρευνας του ελληνικού θεάτρου

   Στη στιχομυθία (στ.39-48) που ακολουθεί η Αντιγόνη απερίφραστα δηλώνει την απόφασή της να θάψει τον αδελφό της παρά τη ρητή απαγόρευση του Κρεοντα.

   Η Ισμήνη με έκδηλη αγωνία και φόβο επιστρατεύει μια σειρά από επιχειρήματα (στ. 49-68) προσπαθώντας να την αποτρέψει από αυτήν την παράτολμη πράξη. Μπορούμε να διακρίνουμε δυο είδη επιχειρημάτων: α) τα συναισθηματικά (στ.49-60)^.  υπενθυμίζει τις οικογενειακές συμφορές: την αυτοτύφλωση του Οιδίποδα, τον απαγχονισμό της Ιοκάστης, τον αλληλοσκοτωμό του Ετεοκλή και του Πολυνείκη  β) τα λογικά η λογικοφανή^. τονίζει τη γυναικεία τους φύση που δεν τους επιτρέπει να τα βάζουν με τους άντρες, κυβερνώνται από ισχυρότερους και πρέπει να υποτάσσονται σε αυτούς, το να επιχειρεί κανείς πράγματα ανώτερα από τις δυνάμεις του είναι εντελώς παράλογο. 

    Η προσπάθεια της Ισμήνης να αποτρέψει την Αντιγόνη από το χρέος της να θάψει τον αδελφό της την απογοητεύει και την εξοργίζει. Ακόμη κι αν η Ισμήνη αλλάξει γνώμη και αποφασίσει να συμπράξει στο έργο της ταφής, η Αντιγόνη δεν πρόκειται να δεχτεί τη βοήθειά της (στ. 69-70).

     Ηθικοί λόγοι (στ. 71- 77) υπαγορεύουν την αμετάκλητη απόφασή της. Εξασφαλίζει την παντοτινή αγάπη του αδελφού της, η μεταθανάτια ζωή έχει ασύγκριτα μεγαλύτερη διάρκεια σε σχέση με την επίγεια. Επιπλέον, η παραμέληση του χρέους της θα ισοδυναμούσε με περιφρόνηση των θεϊκών νόμων. 

Η Ειρήνη Παππά ως Αντιγόνη (1961)

    Στους επόμενους στίχους (στ. 78-99) με σθένος η Αντιγόνη αποκρούει τη σιωπή, τη μονή βοήθεια που της προσφέρει η Ισμήνη. Αυτό, πάντως που πρέπει να τονιστεί είναι ότι η Ισμήνη αναγνωρίζει ότι η Αντιγόνη βαδίζει στο σωστό δρόμο. Οδεύει προς το θάνατο, αφού όμως θα έχει επιτελέσει το ηθικό της χρέος να προσφέρει τις πρέπουσες νεκρικές τιμές στον αδερφό της εξασφαλίζοντάς του την ανάπαυση της ψυχής του.

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ 2: ΤΟ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ (ΜΕΡΟΣ Γ΄)

Τo προληπτικό κατηγορούμενο

Προληπτικό κατηγορούμενο ή κατηγορούμενο του αποτελέσματος λέγεται το  κατηγορούμενο που αποδίδει προκαταβολικά στο υποκείμενο (ή στο αντικείμενο) του ρήματος μια ιδιότητα που αυτό πρόκειται να αποκτήσει, όταν ολοκληρωθεί εκείνο που σημαίνει το ρήμα.

Το βρίσκουμε κοντά σε ρήματα που δηλώνουν αύξηση, εξέλιξη και το μεταφράζουμε με συμπερασματική πρόταση («ώστε να..»)

Χρή παῖδας ἐκδιδάσκεσθαι σοφούς

(..ώστε να γίνουν σοφά..- η συγκεκριμένη ιδιότητα (σοφία) αποδίδεται προκαταβολικά στο υποκείμενο του απαρεμφάτου (παῖδας). Με άλλα λόγια τα παιδιά του παραδείγματος δεν είναι σοφά, αλλά αναμένεται να αποκτήσουν την ιδιότητα της σοφίας, όταν ολοκληρωθεί η ενέργεια του ρηματικού τύπου (απαρέμφατο «ἐκδιδάσκεσθαι»).

Ἀντίπατρος ἐτράφη βασιλεύς

(..ανατράφηκε, ώστε να γίνει βασιλιάς –εδώ έχουμε να κάνουμε με μια μακρόχρονη διαδικασία ανατροφής, που το αποτέλεσμα της ολοκλήρωσής της θα είναι ο Αντίπατρος να γίνει βασιλιάς. Με άλλα λόγια ο Αντίπατρος –υποκείμενο του ρήματος δεν έχει ακόμη αυτήν την ιδιότητα, αλλά θα την αποκτήσει με την ολοκλήρωση της ενέργειας του ρήματος («ἐτράφη»)

Μερικά από τα ρήματα που συντάσσονται συνήθως με προληπτικό κατηγορούμενο είναι τα εξής:

αἴρομαι(υψώνομαι),αὔξομαι/αὐξάνομαι,τρέφω                               /τρέφομαι,μηκύνω(αυξάνωσεμήκος),πνέω(φυσώ),ῥέω,         παρασκευάζω/παρασκευάζομαι(προετοιμάζω/προετοιμάζομαι),παρέχω,τείνω,διδάσκω/ διδάσκομαι κ.τ.λ.

Εξάσκηση στο προληπτικό κατηγορούμενο

Μπορούμε να εντοπίσουμε τα προληπτικά κατηγορούμενα στα παρακάτω παραδείγματα; Ποια είναι η μετάφραση ;

1. Τό Ὁμήρου ὄνομα μέγιστον ηὔξητο

2.  Οὗτος ὑφ’ ὑμῶν τραφήσεται παχύς

3.  Οἱ Θηβαῖοι ἀφιᾶσι (αφήνουν) τάς πόλεις αὐτονόμους

4.  Οἱ Ἀθηναῖοι αἴρουσι τό τεῖχος μέγα

5.  Τήν πόλιν παρεσκευάσαμεν αὐτάρκη

6.  Ὁ ἄνεμος πνεῖ (πνέει) μέγας

7. Ἐτεοκλέα κατά χθονός ἔκρυψε (διέταξε να θάψουν) ἔντιμον τοῖς νεκροῖς

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ 2: ΤΟ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ (ΜΕΡΟΣ Β΄)

Ιδιαίτερες περιπτώσεις κατηγορουμένων

Α. Αρκετές φορές το κατηγορούμενο, όταν είναι ουσιαστικό ή λέξη ισοδύναμη με ουσιαστικό, μπαίνει σε γενική πτώση η οποία λέγεται γενική κατηγορηματική. Τα είδη της είναι τα ακόλουθα:

α. Γενική κατηγορηματική κτητική.

Ἡ ἡγεμονία ἐστί τῆς πόλεως

( ελεύθερη μετάφραση: η ηγεμονία ανήκει στη πόλη)

β. Γενική κατηγορηματική διαιρετική.

Εἰμί τῶν ἀδυνάτων ἐγώ

(είμαι ένας από τους αδυνάτους = το υποκείμενο είναι μέρος του

  συνόλου που δηλώνεται με τη γενική)

γ. Γενική κατηγορηματική της ύλης

ἡ κρηπίς (το θεμέλιο) ἐστι λίθων μεγάλων

(…είναι/αποτελείται από μεγάλες πέτρες )

δ. Γενική κατηγορηματική της ιδιότητας

Ἐγώ ἀγαθοῦ τρόπου εἰμί

(είμαι καλού χαρακτήρα)

ε. Γενική κατηγορηματική της αξίας

Ἡ οἰκία ἐστίν εἴκοσι μνῶν

(το σπίτι αξίζει είκοσι μνες)

στ. Γενική κατηγορηματική της καταγωγής

Ὑμεῖς ἐστε πατέρων ἀγαθῶν

ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΟ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ

Είναι ένα επίθετο με σημασία επιρρήματος και συνοδεύει συνήθως ρήματα που δηλώνουν κίνηση. Τα είδη του είναι:

α. Επιρρηματικό κατηγορούμενο του τρόπου

οὐδείς ἑκών ἁμαρτάνει

( κανείς δεν αμαρτάνει με τη θέλησή του)

Συνήθεις λέξεις που χρησιμοποιούνται ως επιρρηματικό κατηγορούμενο του τρόπου

ἁθρόος (μαζικά), ἑκών / ἑκούσιος (με τη θέλησή του), ἄκων / ἀκούσιος (χωρίς τη θέλησή του), ἄσμενος (με ευχαρίστηση), ἥσυχος, ὅρκιος (με όρκο) ἐναντίος / ἀντίος (μετωπικά), ὑπόσπονδος (με συμφωνία) αὐτοκράτωρ (με απόλυτη εξουσία), αὐθαίρετος (με δική του πρωτοβουλία), αὐτόματος (μόνος του), αὐτόνομος, μόνος, ταχύς, ἀργός, ἥσυχος, πυκνός, αὔτανδρος και επίθετα με πρώτο συνθετικό το στερητικό α-: ἄκριτος, ἄπρακτος, ἀπαθής, ἄτιμος.

β. Επιρρηματικό κατηγορούμενο του τόπου

Ἀνήγοντο οἱ Ἀθηναῖοι ἐκ τῆς Χίου πελάγιοι

(έβγαιναν οι Αθηναίοι με τα πλοία από τη Χίο στο πέλαγος)

Συνήθεις λέξεις που χρησιμοποιούνται ως επιρρηματικό κατηγορούμενο του τόπου

ὑπαίθριος (στο ύπαιθρο) πελάγιος, ἀντίος / ἐναντίος (απέναντι, εναντίον), μετέωρος (στον αέρα), ἐφέστιος (πάνω στην εστία), ὅμορος (κοντά στα σύνορα), θυραῖος (κοντά στην πόρτα), θαλάσσιος (στη θάλασσα), πελάγιος.

γ. Επιρρηματικό κατηγορούμενο του χρόνου

Ὄρθριος ἥκεις

(έχεις έρθει [από]τα ξημερώματα)

Συνήθεις λέξεις που χρησιμοποιούνται ως επιρρηματικό κατηγορούμενο του χρόνου

 ὄρθριος (τα ξημερώματα), σκοταῖος (ενώ είναι σκοτάδι), ἡμερήσιος (για μια μέρα), ἐνιαύσιος (κάθε χρόνο), ὄψιος (αργά) ἑσπέριος (το απόγευμα), νέος, γέρων, γηραιός, παλαιός, παλαίτατος (πολύ παλιός)

δ. Επιρρηματικό κατηγορούμενο του σκοπού

Αἱ νῆες ἦλθον βοηθοί

(τα πλοία ήρθαν, για να βοηθήσουν)

Συνήθεις λέξεις που χρησιμοποιούνται ως επιρρηματικό κατηγορούμενο του σκοπού

διδάσκαλος, φύλαξ, δικαστής, ἡγεμών, βοηθός, ἄρχων, στρατηγός, σύμβουλος, εἰρηνοποιός, πρεσβευτής, τιμωρός, ἐπίκουρος (βοηθός)

Δρόμος της Σύμης

ε. Επιρρηματικό κατηγορούμενο της τάξης/σειράς

Ἐξῆλθον οἱ στρατηγοί πρῶτοι

Συνήθεις λέξεις που χρησιμοποιούνται ως επιρρηματικό κατηγορούμενο της τάξης/σειράς

 πρῶτος, πρότερος, δεύτερος, τρίτος, ὕστερος (μετά από κάποιον), ὕστατος (τελευταίος), τελευταῖος. 

Εξάσκηση στη γενική κατηγορηματική

Να βρούμε το είδος της γενικής κατηγορηματικής στις παρακάτω προτάσεις:

α. Ἡ Ζέλεια ἐστι τῆς Ἀσίας

β. Ὁ παῖς ἐστι δέκα ἐτῶν

γ. Θουκυδίδης ἐστί τῶν Ἀλιμουσίων

δ. Οὗτος ἐπιφανοῦς πατρός ἦν

ε. Αἱ οἰκίαι ἦσαν πλίνθων

στ. Ὁ Καλλίου οἶκος ἐλέγετο εἶναι ἑκατόν ταλάντων 

ζ. Το δίς ἐξαμαρτεῖν οὐκ ἀνδρός σοφοῦ

η. Ἡ σωφροσύνη τῶν μεγίστων ἀγαθῶν ἐστι

θ. Καλοῦ πατρός πέφυκα

ι. Το τεῖχος εἴκοσι ποδῶν ἦν

Εξάσκηση στο επιρρηματικό κατηγορούμενο

Μπορούμε να εντοπίσουμε τα επιρρηματικά κατηγορούμενα και το είδος τους; Πώς θα μεταφράζαμε τις προτάσεις ;

α. Οἱ Βυζάντιοι ἀφεῖσαν τούς φρουρούς ὑποσπόνδους

β. Πρόξενος ὕστατος προσῆλθεν

γ. Οἱ νέοι ἄσμενοι μανθάνουσι γράφειν

δ. Ὁ τύραννος ἀπέκτεινε τους πολίτας ἀκρίτους

ε. Οἱ στρατιῶται ἐσκήνουν (στρατοπέδευαν) ὑπαίθριοι

στ. Ἀφικόμεθα (φτάσαμε) τιμωροί τῶν βαρβάρων

ζ. Τριταῖοι (την τρίτη ημέρα) ἀφίκοντο εἰς τήν πόλιν

η. Ἔπεμψαν οἱ Λακεδαιμόνιοι ἄνδρας συμβούλους τῷ βασιλεῖ ἡμῶν

θ. Οἱ πολέμιοι κατέβαινον σκοταῖοι εἰς τάς κώμας

ι. Ὁ κήρυξ ἀφίκετο τεταρταῖος εἰς τήν Λακεδαίμονα

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ 2: ΤΟ ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ (ΜΕΡΟΣ Α΄)

Κατηγορούμενο λέγεται το όνομα το οποίο μέσω του συνδετικού ρήματος δίνει στο υποκείμενο ή αντικείμενο μια ιδιότητα. Μπορεί να είναι ουσιαστικό, επίθετο, αντωνυμία, αριθμητικό, μετοχή (επιθετική/κατηγορηματική),απαρέμφατο άναρθρο, επίρρημα, εμπρόθετος, ολόκληρη πρόταση.

Α.  Τα ρήματα που συνδέουν το υποκείμενο με το κατηγορούμενο είναι:

(α) Το εἰμί.

Ὁ βασιλεύς σοφός ἐστι.

(β) Ρήματα με συγγενική σημασία με το εἰμί (ὑπάρχω, τυγχάνω, διατελῶ, ἔφυν (υπήρξα εκ φύσεως), πέφυκα (είμαι εκ φύσεως), γίγνομαι, καθίσταμαι (γίνομαι), ἀποβαίνω, ἐκβαίνω).

Οὗτος ἔφυ ἐσθλός.

Ἐπιστήμων (γνώστης) τούτων τυγχάνεις.

(γ) Ορισμένα ρήματα παθητικής διάθεσης:

Τα δοξαστικά: νομίζομαι, κρίνομαι, δοκῶ (φαίνομαι), φαίνομαι, ὑπολαμβάνομαι (θεωρούμαι) και τα συνώνυμά τους.

Οὗτος ἄδικος φαίνεται.

Τα κλητικά: λέγομαι, καλοῦμαι, ὀνομάζομαι, προσαγορεύομαι και τα συνώνυμά τους.

Οὗτοι φιλόσοφοι καλοῦνται. 

Τα προχειριστικά (όσα δηλώνουν εκλογή): αἱροῦμαι (εκλέγομαι), λαγχάνω (εκλέγομαι με κλήρο), χειροτονοῦμαι (εκλέγομαι διά χειροτονίας), ἀποδείκνυμαι (διορίζομαι) και τα συνώνυμά τους.

    Περικλῆς ᾑρέθη στρατηγός

Η αρχαία Σπάρτη (άποψη της αγοράς)

Β. ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΜΕΝΟ ΤΟΥ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ

Το όνομα (ή οτιδήποτε σε θέση ονόματος) που φανερώνει ένα γνώρισμα του αντικειμένου παρουσιάζεται:

(α) με τα δοξαστικά, τα κλητικά και τα προχειριστικά ρήματα ενεργητικής διάθεσης:

Νομίζω τὸν Λύσανδρον γενναῖον.

Οἱ Λακεδαιμόνιοι εἵλοντο τὸν Λεωνίδαν στρατηγόν.

Καλοῦσιν τούτους νομοθέτας.

Τα ρήματα αυτά συνήθως συντάσσονται με δύο αιτιατικές, από τις οποίες η μία λαμβάνεται ως αντικείμενο και η άλλη ως κατηγορούμενο του αντικειμένου.

Πχ: στο πρώτο παράδειγμα το «τον Λύσανδρον»είναι το αντικείμενο και η άλλη αιτιατική («γενναῑον») που αποδίδει μια ιδιότητα στο πρόσωπο είναι το κατηγορούμενο του αντικειμένου.

ΠΡΟΣΟΧΗ: το ρήμα χρῶμαι μπορεί να συντάσσεται με δύο δοτικές, από τις οποίες η μία είναι το αντικείμενό του, ενώ η άλλη κατηγορούμενο στο αντικείμενο.

Χρῶμαί τινι φίλῳ (έχω/θεωρώ κάποιον φίλο)

Η αρχαία Λίνδος

Γ. Περιφραστικό Κατηγορούμενο: 

Όταν δηλώνεται χρόνος ή ποσό κατά προσέγγιση, τότε το κατηγορούμενο μπορεί να έχει την εξής μορφή:  

εἰς, ἀμφί, περί, ὑπέρ, πρός + αιτιατική

       Οἱ στρατιῶται ἦσαν ἀμφί τούς χιλίους. (..ήταν περίπου χίλιοι)

Οἱ πολέμιοι ἦσαν εἰς ὀκτακοσίους.

Ο ναός του Ποσειδώνα στο Σούνιο

Εξάσκηση

Μπορούμε να εντοπίσουμε τα κατηγορούμενα στις παρακάτω προτάσεις; Τι μέρη του λόγου είναι;

1. Ἐγώ εἰμί ἡ ἄμπελος ἡ ἀληθινή.

2. Οἱ ὁπλῖται ἦσαν χίλιοι.

3. Φοβερώτατον ἡ ἐρημία.

4. Κρίτων ἔλεγεν εὐδαίμονα εἶναι Σωκράτη.

5. Ξέρξης ἐστίν ὁ καταστρεψάμενος τήν Θετταλίαν.

6. Το λακωνίζειν ἐστί φιλοσοφεῖν.

7. Οὗτοι ἐνομίζοντο Ἀσκληπιοῦ θεράποντες.

8. Πάντας γάρ τους φιλοσόφους θείους προσαγορεύουσι.

9. Ἡ ἀγορά ἦν πλησίον. (=κοντά)

10. Τοῦτό ἐστιν ἡ ῥητορική.

11. Ἡ πόλις ἡμῶν φρούριον κατέστη.

12. Νόμιζε τούς πολίτας ἑταίρους.  

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ 1: ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ

Το υποκεΙμενο του ρΗματος

    Υποκείμενο είναι η λέξη (ή η φράση) για την οποία γίνεται λόγος στην πρόταση. 

Με άλλα λόγια, υποκείμενο είναι η λέξη που δείχνει σε μια πρόταση ποιος ενεργεί ή ποιος δέχεται μια ενέργεια ή ποιος βρίσκεται σε μια κατάσταση.

Το υποκείμενο του ρήματος στα αρχαία ελληνικά, όπως και στα νέα, μπαίνει πάντοτε σε πτώση ονομαστική, π.χ. 

Ὁ Φίλιππος γράφει                               (μτφρ. Ο Φίλιππος γράφει)

Οἱ παῖδες γράφουσιν                            (μτφρ. Τα παιδιά γράφουν)

Αν το ρήμα είναι στο α' ή β' πρόσωπο του ενικού ή του πληθυντικού αριθμού, τότε το υποκείμενο είναι εύκολο να το βρούμε, γιατί θα είναι μία από τις προσωπικές αντωνυμίες: ἐγώ, ἐσύ, ἡμεῖς, ὑμεῖς, π.χ. ἐγώ γράφω, σύ γράφεις, ἡμεῖς γράφομεν, ὑμεῖς γράφετε.  

Συμφωνία του υποκειμένου με το ρήμα. Το ρήμα της πρότασης κανονικά συμφωνεί με το υποκείμενό του ως προς το πρόσωπο και τον αριθμό, όπως και στα νέα ελληνικά.

Όταν όμως το υποκείμενο είναι ουδέτερο πληθυντικού αριθμού, τότε στην αττική διάλεκτο το ρήμα βρίσκεται κανονικά σε ενικό αριθμό (αττική σύνταξη).   

             

                                                         π.χ. Τά παιδία παίζει 

Περιφραστικό Υποκείμενο:  Όταν δηλώνεται χρόνος ή ποσό κατά προσέγγιση, τότε το υποκείμενο μπορεί να έχει την εξής μορφή:  εἰς, ἀμφί, περί, ὑπέρ, πρός + αιτ. 

        Εἰς ἄνδρας διακοσίους καὶ εἴκοσι ἐνέμειναν τῇ ἐξόδῳ.

        Ἔφυγον περὶ τοὺς ἑκατόν.

Ως υποκείμενο χρησιμοποιούνται:

α) Ουσιαστικό                                                                   

                                                              π.χ. Ὁ Φίλιππος γράφει   

β) επίθετο                                                                          

                                                              π.χ. Οἱ τελευταῖοι κατέβαινον  

γ) αντωνυμία                                                                   

                                                              π.χ. ἐγώ εἰμί καλός   

δ) αριθμητικό, με ή χωρίς το άρθρο   

                                                              π.χ. οἱ τριάκοντα πονηροί ἦσαν   

ε) μετοχή πάντοτε με άρθρο,                                       

                                                             π.χ. οἱ φεύγοντες ἀφίκοντο (=ήρθαν)  

στ) απαρέμφατο                                                             

                                                               π.χ. Τὸ λακωνίζειν ἐστί φιλοσοφεῖν  

ζ) εμπρόθετος προσδιορισμός (με ή χωρίς άρθρο) 

                                                               π.χ.  οἱ ἐκ τῆς ἀγορᾶς ἔφυγον  

η) επίρρημα με ή χωρίς άρθρο      

                                                              π.χ. οἱ πάλαι ἦσαν ἀνδρεῖοι  

θ) λέξη ή φράση με άρθρο (ουσιαστικοποιημένη)      

                                                             π.χ.  Ὁ μὲν οὐχ ὑπαίτιος ἦν 

ι) ολόκληρη πρόταση                                  

                                                             π.χ. Ὅσοι ἐδυνήθησαν ἐστρατοπεδεύοντο

Ιστορία: Τι έγινε στους Αιγός Ποταμούς;

Mετά την πανωλεθρία της Σικελικής εκστρατείας, oι Αθηναίοι κάνουν μια τελευταία προσπάθεια να ανακτήσουν τον έλεγχο του Αιγαίου, δημιουργώντας ένα στόλο που έφτανε τα 180 πλοία. Στη δημιουργία αυτού του στόλου βοήθησε ο βασιλιάς της Μακεδονίας Αρχέλαος με την παροχή ξυλείας και άλλων υλικών, ενώ για να βρεθούν χρήματα τα χρυσά αφιερώματα στο ναό της Νίκης στην ακρόπολη των Αθηνών έλιωσαν. 

 Ο Κόνων αναλαμβάνει το 406 π.Χ την ηγεσία του αθηναϊκού στόλου που βρισκόταν στη Σάμο. Στα τέλη του καλοκαιριού του 405 π.Χ. βρέθηκε με συστρατηγούς του τους Μένανδρο, Τυδέα, Κηφισόδοτο, Φιλοκλή και Αδείμαντο, όλοι περιορισμένων ικανοτήτων σε σχέση με τον Λύσανδρο. 

Η αθηναϊκή τριήρης

 

Ο Λύσανδρος είχε τη βάση του στην Έφεσο.

Στόχος του:  όχι απευθείας αναμέτρηση με τους Αθηναίους, αλλά να αναγκάσει όσο περισσότερες πόλεις μπορούσε στην ανατολική πλευρά του Αιγαίου να εγκαταλείψουν τους Αθηναίους, αποκόπτοντας τους τελευταίους από εφόδια και χρήματα.

Ο Λύσανδρος, στρατιωτική ιδιοφυία, κατάφερε να διαλύσει τον αθηναϊκό στόλο και τελικά να εκλεγεί βασιλιάς στη Σπάρτη. Σκοτώθηκε το 395 π.Χ σε μάχη στη Βοιωτία

 Έτσι κατέλαβε κάποιες πόλεις , ενώ σε άλλες πόλεις, όπως στη Μίλητο, η εξουσία πέρασε στα χέρια ολιγαρχικών. Τελικά κατευθύνθηκε προς τον Ελλήσποντο σε μια προσπάθεια  α) να εμποδίσει την τροφοδοσία της Αθήνας με σιτάρι από τον Εύξεινο Πόντο (πρός τε τῶν πλοίων τὸν ἔκπλουν) και β)να θέσει υπό τον έλεγχό του τις πόλεις της περιοχής ( ἐπὶ τὰς ἀφεστηκυίας αὐτῶν πόλεις).   

Φτάνοντας στην Άβυδο παρέλαβε το πεζικό που είχε συγκεντρώσει ο επίσης Λακεδαιμόνιος στρατηγός Θώρακας και κατευθύνθηκε προς τη Λάμψακο προκειμένου να αρχίσει την πολιορκία της.

Ο Κόνωνας από την άλλη, αφού επιτέθηκε στην Χίο που είχε αποστατήσει, κατευθύνθηκε προς τη Λάμψακο, αλλά φτάνοντας στην πόλη Ελαιούντα, στην είσοδο του Ελλησπόντου, πληροφορήθηκε την κατάληψή της.

Έτσι οι Αθηναίοι, ανεφοδιάστηκαν στη Σηστό και στρατοπέδευσαν ακριβώς απέναντι από την κατειλημμένη πόλη, στους Αιγός Ποταμούς της θρακικής Χερρονήσου. 

Σηστός, χαρακτικό του Ol. Dapper (1688)

Επί τέσσερις μέρες ο Λύσανδρος έδινε εντολή σε κυβερνήτες και ναύτες να παίρνουν τις θέσεις τους στις τριήρεις από τα χαράματα σαν να επρόκειτο να ναυμαχήσουν, και το πεζικό να παραμένει συντεταγμένο δίπλα στη θάλασσα. Οι Αθηναίοι με την ανατολή του ηλίου παρατάσσονταν απέναντι από τους Σπαρτιάτες , αλλά ο Λύσανδρος δεν έδινε εντολή να αρχίσει η ναυμαχία, τακτική που ολοένα αύξανε τον εκνευρισμό των Αθηναίων. Ο Λύσανδρος δε βιαζόταν, αφού και τρόφιμα είχε και ασφάλεια του παρείχαν τα τείχη της πόλης. Αντίθετα οι Αθηναίοι πιέζονταν, αφού αναγκάζονταν να μεταφέρουν κάθε μέρα τρόφιμα από τη Σηστό, που απείχε 15 στάδια (πάνω από 2,7 χιλιόμετρα).

Η Λάμψακος σήμερα

Μόλις ξημέρωσε η πέμπτη ημέρα, οι Αθηναίοι, σύμφωνα με τον Ξενοφώντα, παρατάχθηκαν για μια ακόμη φορά απέναντι από τα σπαρτιατικά πλοία, που πάλι δε βγήκαν από το λιμάνι. Ο Λύσανδρος, ωστόσο, είχε δώσει εντολή στα πλοία που κατασκόπευαν τις κινήσεις των Αθηναίων, μόλις οι τελευταίοι  ξεμπαρκάρουν και διασκορπιστούν στις σκηνές τους για το δείπνο, να επιστρέψουν γρήγορα και στη μέση της απόστασης να σηκώσουν ασπίδα, σημάδι για τον υπόλοιπο στόλο. Μόλις ο Λύσανδρος είδε την ασπίδα διέταξε να αποπλεύσει ο στόλος και με όλη την ταχύτητα να πέσει πάνω στους Αθηναίους, οι οποίοι δεν κατάφεραν παρά τις φωνές του Κόνωνα να επανδρώσουν πλήρως τις τριήρεις, με αποτέλεσμα σε άλλες να βρίσκονται δύο σειρές κωπηλάτες και σε άλλες μία. 

Ο Κύπριος βασιλιάς Ευαγόρας Α΄, σύμμαχος των Αθηναίων

Οι Σπαρτιάτες κατόρθωσαν έτσι να καταλάβουν άνετα όλα τα πλοία εκτός από μία μοίρα 8 πλοίων με επικεφαλής τον Κόνωνα –ο οποίος κατέφυγε στον Ευαγόρα, ηγεμόνα της Κύπρου, προκειμένου να αποφύγει την τιμωρία των συμπατριωτών του– και την Πάραλο, η οποία μετέφερε τα άσχημα νέα στην Αθήνα.

Ο Λύσανδρος αποβίβασε το Θώρακα με το πεζικό, ο οποίος συνέλαβε τα περισσότερα  αθηναϊκά πληρώματα, τα οποία μετέφερε στη Λάμψακο, ενώ τα υπόλοιπα κατέφυγαν σε οχυρά μέρη της Χερρονήσου. Ο Λύσανδρος έπειτα ζήτησε από τους συμμάχους του να αποφασίσουν με συνέλευση για την τύχη των αιχμαλώτων. Εκείνοι αποφάσισαν το θάνατο των Αθηναίων αιχμαλώτων, κυρίως λόγω του ψηφίσματος της Αθήνας που προέβλεπε την κοπή του δεξιού χεριού όσων αποστατών πολεμούσαν με τους Σπαρτιάτες. Ο μόνος που γλίτωσε ήταν ο στρατηγός Αδείμαντος που  είχε αντιταχθεί στο ψήφισμα. Δεν είχε όμως την ίδια τύχη και ο στρατηγός Φιλοκλής, που είχε πετάξει στη θάλασσα τα πληρώματα ενός πλοίου από την Κόρινθο και ενός από την Άνδρο.

Αντίθετα, ο ιστορικός Διόδωρος ο Σικελιώτης, ο οποίος γράφει τον 1ο αι. π.Χ., αναφέρει μια διαφορετική εκδοχή της μάχης. Ο Φιλοκλής, μας πληροφορεί,  παρακίνησε τους άλλους στρατηγούς να επιτεθούν στον εχθρικό στόλο και όρμησε με 30 πλοία εναντίον του, χωρίς όμως τα υπόλοιπα αθηναϊκά πλοία να είναι έτοιμα για μάχη. Το αποτέλεσμα ήταν ο Λύσανδρος ,αφού τον έτρεψε σε φυγή, να πιάσει απροετοίμαστο και να καταστρέψει ολόκληρο τον αθηναϊκό στόλο, ενώ αποβίβασε στην ξηρά τον Ετεόνικο που κατάστρεψε το εχθρικό στρατόπεδο.

Η παλαιότερη έρευνα θεωρούσε ως περισσότερο ορθή την εκδοχή του Ξενοφώντα. Αντίθετα, από το 1950 και εξής, όλο και περισσότεροι μελετητές προτιμούν τις εκδοχές του Διοδώρου από αυτές του Ξενοφώντα για τις ναυμαχίες στην Ιωνία (Νότιο, Κύζικος, Μυτιλήνη, Αιγός Ποταμοί). Έτσι κερδίζει έδαφος η άποψη  πως οι υπόλοιποι στρατηγοί δεν κινήθηκαν, με εξαίρεση τον Κόνωνα και ορισμένους τριήραρχους, επειδή είχαν δωροδοκηθεί με τη μεσολάβηση του Αλκιβιάδη.

Είναι αλήθεια ότι και ο Ξενοφώντας υπαινίσσεται κάποια προδοσία, υπόνοια που επαναλαμβάνει και ο Πλούταρχος, όχι όμως και ο Διόδωρος, ο οποίος μας παραδίδει την άλλη εκδοχή. Ο ρήτορας Λυσίας, από την άλλη, ο οποίος συμμετείχε στη μάχη, αναφέρει ότι ο Αλκιβιάδης και ο Αδείμαντος «προσπάθησαν να παραδώσουν τα πλοία στο Λύσανδρο», χωρίς να είναι εξακριβωμένο εάν αναφέρεται στην προσπάθεια του πρώτου να αφήσουν τη θέση τους και να γυρίσουν στη Σηστό ή σε δωροδοκία. Το βέβαιο είναι ότι την εποχή που γράφει ο Παυσανίας (στην τελευταία εικοσιπενταετία του 2ου αι. μ.Χ.) οι Αθηναίοι ισχυρίζονταν ότι ο Τυδέας, ο Αδείμαντος και άλλοι στρατηγοί είχαν δωροδοκηθεί, ωστόσο κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει την περίπτωση να αποτελεί ο ισχυρισμός αυτός μια επινόηση των Αθηναίων που ήθελαν να αποδείξουν ότι έχασαν τον πόλεμο με ανέντιμο τρόπο.

Ο Αλκιβιάδης

Εκείνο που είναι σίγουρο είναι ότι οι Αθηναίοι αδράνησαν. Μεγάλο ρόλο σ’ αυτό έπαιξαν το χαμηλό ηθικό των ανδρών τους, η τακτική του Λυσάνδρου και η ταχύτατη επίθεσή του. Κωπηλατώντας με όλη τους τη δύναμη οι Σπαρτιάτες έφτασαν σε 10 έως 22 λεπτά στην απέναντι ακτή και εμβόλισαν τα αθηναϊκά καράβια. Ο χρόνος ήταν ελάχιστος για να τεθούν σε θέση μάχης τα αθηναϊκά πλοία, των οποίων τα πληρώματα είχαν διασκορπιστεί εδώ κι εκεί. Δε χρειαζόταν λοιπόν προδότης για να ηττηθούν οι Aθηναίοι.  Ο Κόνωνας και ορισμένοι τριήραρχοι, ανάμεσά τους ο Λυσίας και κάποιος Ερυξίμαχος, κατόρθωσαν να συγκεντρώσουν τα πληρώματά τους και δίνοντας σκληρή μάχη να διαφύγουν.

Η αρχαία Αθήνα

Ποια ήταν η τύχη των πληρωμάτων των αθηναϊκών πλοίων; Ακόμη κι αν έγιναν μαζικές εκτελέσεις αιχμαλώτων, είναι πολύ αμφίβολο ο αριθμός των εκτελεσθέντων να έφτασε τους 3.000 που αναφέρει ο Πλούταρχος και αυξάνει σε 4.000 ο Παυσανίας, προσθέτοντας μάλιστα ότι τους άφησε άταφους, ενέργεια τελείως αδικαιολόγητη για αιχμαλώτους πολέμου. Ο Λυσίας, ο οποίος πήρε μέρος στη μάχη αναφέρει «εάν κάποιος αυτούς που πέθαναν λυπάται ή ντρέπεται γι’ αυτούς που υποδούλωσαν οι εχθροί…» μην αφήνοντας περιθώρια για εκτελέσεις. Ίσως είναι προτιμότερο να αναζητήσουμε πίσω από αυτούς τους αριθμούς τις υπερβολές των Αθηναίων που ήθελαν να δυσφημίσουν τους Λακεδαιμόνιους, παρά να τους χρησιμοποιήσουμε ως πραγματικά στοιχεία.

Το πιθανότερο είναι ότι οι περισσότεροι Αθηναίοι κατέφυγαν στη Σηστό, όπως αναφέρει ο Διόδωρος, ή στα αθηναϊκά φρούρια της περιοχής, τους συνέλαβε ο Λύσανδρος, όταν κυρίεψε την περιοχή, και τους έστειλε πίσω στην πολιορκούμενη Αθήνα, ώστε να τελειώσουν πιο γρήγορα τα τρόφιμα στην πόλη.( ὅσῳ ἂν πλείους συλλεγῶσιν εἰς τὸ ἄστυ καὶ τὸν Πειραιᾶ, θᾶττον τῶν ἐπιτηδείων ἔνδειαν ἔσεσθαι ). 

Τα περισσότερα πλοία του τελευταίου μεγάλου στόλου που κατασκεύασε η Αθήνα, μάλλον καταστράφηκαν από το Λύσανδρο,ο οποίος δεν είχε τη δυνατότητα να τα επανδρώσει, αλλά ούτε είχαν πλέον αξία, αφού η έκβαση του Πελοποννησιακού πολέμου είχε κριθεί. Από το περίφημο αθηναϊκό ναυτικό δεν είχε πλέον απομείνει παρά μόνο η φήμη του.

  Συνέπειες

Η ήττα αυτή οδήγησε ουσιαστικά στην άνευ όρων παράδοση της Αθήνας και λίγους μήνες μετά στο τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου , δηλαδή στο τέλος της αθηναϊκής ηγεμονίας και στην αρχή της ηγεμονίας της Σπάρτης.